Γράφει ο Γιάννης Αθανασόπουλος (Κλινικός Ψυχολόγος, MSc)
Είναι πολύ ενδιαφέρον το τι πιστεύει ο “κόσμος”, ο κοινός νους, ο μη ειδικός, για την ψυχική νόσο της διπολικής διαταραχής (ή, όπως πολύ συχνά αναφέρεται, της μανιοκατάθλιψης). Συζητάω πολύ συχνά με ανθρώπους για θέματα που αφορούν τις ψυχικές διαταραχές. Τα βρίσκουν σκοτεινά και πολύ ενδιαφέροντα. Λογικό.
Πάντα η ψυχή και η λειτουργίες αυτής έκανε τους ανθρώπους να νιώθουν δέος, φόβο, περιέργεια. Το άγνωστο είναι πάντα ένας πειρασμός προς μελέτη και συζήτηση.
Αυτό όμως που μου κάνει εντύπωση, είναι το πόσο “σκοτεινά” προσδιορίζουν τέτοιες συναισθηματικές διαταραχές. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχω ακούσει την έκφραση “ψυχάκιας” ή “τρελός”, όταν η κουβέντα περιστρέφεται γύρω από την διπολική διαταραχή. Δεν είναι λίγες οι στιγμές που έχω συγκρατηθεί, ακούγοντας ότι οι διπολικοί είναι άξιοι της μοίρας τους ή “παλαβοί” που κινούνται ανάμεσά μας.
Αρχικά, ένα – Πρακτικό Ξεκαθάρισμα Λογαριασμών – χρειάζεται. Όπως έχω προαναφέρει, η παράθεση της συμπτωματολογίας κτλ, δεν με βρίσκει υπέρ όταν θέλω να αναλύσω ή να περιγράψω μία κατάσταση. Είναι όμως αναγκαία, σε ένα αρχικό στάδιο.
Τι είναι η διπολική διαταραχή;
(American Psychiatric Association, 2000)
(summary by the Author, Athanasopoulos I.)
Η διπολική διαταραχή (γνωστή και ως διπολική συναισθηματική διαταραχή, μανιοκαταθλιπτική διαταραχή ή απλώς μανιοκατάθλιψη), είναι μια ψυχική νόσος.
Τα άτομα με διπολική διαταραχή βιώνουν επεισόδια ανεβασμένης ή ευερέθιστης διάθεσης γνωστά ως μανία εναλλασσόμενα με επεισόδια κατάθλιψης. Αυτά τα επεισόδια μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στην ικανότητα του ανθρώπου να λειτουργήσει φυσιολογικά στην καθημερινότητα του.
Σχεδόν το 4% των ανθρώπων παγκοσμίως έχουν διπολική διαταραχή, είναι το ίδιο συχνή σε άνδρες και γυναίκες και εμφανίζεται συνήθως σε νεαρή ηλικία. Η αιτία που προκαλεί την διαταραχή δεν είναι ξεκάθαρη αλλά οι γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες θεωρείται πως παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της διαταραχής.
Στη φάση ενός καταθλιπτικού επεισοδίου ένα άτομο μπορεί να εμφανίσει:
- Καταθλιπτική διάθεση, με ή χωρίς άγχος
- Αίσθημα κενού
- Απαισιοδοξία ή απελπισία και αίσθημα αβοηθησίας
- Ιδέες ενοχής & αναξιότητας
- Απώλεια των ενδιαφερόντων και αδυναμία άντλησης ικανοποίησης από τη συμμετοχή σε δραστηριότητες που ήταν προηγουμένως ευχάριστες
- Μείωση της ενεργητικότητας, εύκολη κόπωση
- Δυσκολία στη συγκέντρωση, τη μνήμη και στη δυνατότητα λήψης αποφάσεων
- Ανησυχία ή ευερεθιστότητα
- Διαταραχές του ύπνου
- Διαταραχές της όρεξης
- Μείωση της σεξουαλικής διάθεσης
- Σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας και συχνά απόπειρες αυτοκτονίας
Στη διπολική διαταραχή, στον αντίθετο πόλο της κατάθλιψης βρίσκεται η μανία. Η ευφορία, που είναι το χαρακτηριστικό συναίσθημα στη φάση της μανίας, ξεπερνά τα όρια του φυσιολογικού και γίνεται παθολογική. Μιλάμε για μανία όταν τουλάχιστον τρία από τα παρακάτω συμπτώματα εκδηλώνονται ταυτόχρονα, συνοδευόμενα από ευφορική ή ευερέθιστη διάθεση, και είναι παρόντα κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν κάθε ημέρα και για διάστημα μεγαλύτερο της μιας εβδομάδας.
Τα περισσότερα συμπτώματα της μανίας είναι αντίθετα από αυτά της κατάθλιψης.
Στη φάση ενός μανιακού επεισοδίου ένα άτομο μπορεί να εμφανίσει:
- Υπερβολικά ευφορική διάθεση, υπεραισιοδοξία
- Έντονη δραστηριότητα
- Εκνευρισμό, ανησυχία, ευερεθιστότητα
- Παρορμητική ή επιθετική συμπεριφορά
- Γρήγορη και συχνά ανοργάνωτη σκέψη και ομιλία
- Διάσπαση προσοχής και αδυναμία συγκέντρωσης
- Μειωμένη ανάγκη για ύπνο
- Υπερεκτίμηση δυνάμεων και ικανοτήτων, ιδέες μεγαλείου
- Περιορισμένη κριτική ικανότητα, που επηρεάζει την επαφή του με την πραγματικότητα
- Έντονα υπερκαταναλωτική συμπεριφορά, αλόγιστες οικονομικές δαπάνες
- Σεξουαλική υπερδραστηριότητα
- Κατάχρηση ουσιών
- Αδυναμία κατανόησης του νοσηρού της κατάστασης
Η μανία είναι κυρίαρχο χαρακτηριστικό της διπολικής διαταραχής, και μπορεί να συμβεί με διαφορετικά επίπεδα σοβαρότητας. Σε ηπιότερα επεισόδια μανίας, γνωστά ως υπομανία, τα άτομα εμφανίζονται ενεργητικά, ευερέθιστα, και μπορεί να είναι πολύ παραγωγικά. Όταν η μανία γίνεται πιο σοβαρή, τα άτομα αρχίζουν να συμπεριφέρονται αλλοπρόσαλλα και παρορμητικά, παίρνοντας συχνά λανθασμένες αποφάσεις και έχουν μη ρεαλιστικές ιδέες για το μέλλον, ενώ η ανάγκη για ύπνο μειώνεται σημαντικά.
Τα άτομα που βιώνουν μανιακά επεισόδια, επίσης, συχνά βιώνουν και καταθλιπτικά επεισόδια. Κάποιοι βιώνουν μια κατάσταση στην οποία παρουσιάζονται ταυτόχρονα χαρακτηριστικά μανίας και κατάθλιψης, αυτά ονομάζονται μικτά επεισόδια και είναι τα πιο ευμετάβλητα στο πλαίσιο της διαταραχής. Τα μανιακά και καταθλιπτικά επεισόδια διαρκούν από λίγες ημέρες έως μερικούς μήνες.
Παραθέτω πάντα την συμπτωματολογία του DSM-IV-TR, για μία περιληπτική αναφορά στο πρακτικό “τι”. Αναγκαίο, όχι αρκετό.
Το ζητούμενο, από ψυχοθεραπευτικής άποψης, είναι σίγουρα η παροχή πλαισίου και αξιόλογων μεθόδων, ώστε να ανατραπεί η κατάσταση. ” Όρια στις Οριακές Καταστάσεις”. Το ζητούμενο, όμως, της δικής μου σκέψης, είναι να περιγράψει, να πυροδοτήσει, να δημιουργήσει την αξία του συν-αισθάνομαι. Όπως έχω ξαναπεί, πρώτα νιώθω και μετά κρίνω. Η κριτική στις ψυχικές νόσους δεν έχει θέση όταν δεν υπάρχουν άλλες, ανώτερες αξίες.
Προσωπικά μιλώντας, η κοινωνία και ο άνθρωπος οφείλει πλέον να γνωρίζει τι είναι τι!
Επιτέλους, η διπολική διαταραχή και κάθε είδους “ψυχιατρικής ασθένειας”(ανέκαθεν ο όρος με έβρισκε αντίθετο) δεν είναι ένα σκοτεινό τέρας που θα κατατροπώσει τον υγιή κόσμο, τον “άλλον”, αν το αγγίξεις. Ναι, μπορεί να είναι ένα σκοτεινό μονοπάτι, αλλά ένα μονοπάτι έχει πάντα την προοπτική να φωτιστεί. Φωτίζεται, με το να μάθουμε όλοι εμείς οι ψυχικά υγιείς (πάντα θα γελάω με αυτή την έκφραση!) τι είναι κάθε πράγμα που αναφέρουμε!
Είναι απλό: ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ. Συν-αισθάνομαι ή τουλάχιστον, προσπαθώ να αισθανθώ, τι βιώνεις. Γιατί το βιώνεις. Πώς το βιώνεις. Προσπαθώ, και έτσι, τα τείχη πέφτουν, ο φόβος προς το “αλλιώτικο, το αλλού φερμένο” όπως λέει και ο Οδ. Ελύτης, εξαφανίζεται. Και αυτό, γιατί σε ΒΛΕΠΩ, δεν σε ΦΑΝΤΑΖΟΜΑΙ, δεν σε ΠΡΟΒΑΛΛΩ. ΣΕ ΒΛΕΠΩ.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΑΚΡΟΒΑΤΗ – Η ΠΟΡΕΙΑ ΕΝΟΣ ΔΙΠΟΛΙΚΟΥ.
Ας αφήσουμε εκτός τα πλαίσια, τις ώρες, τα μέρη και τις καταστάσεις.
Ας εστιάσουμε στην ιδιόρρυθμη ανάσα του ακροβάτη μας.
Δεν μπορεί να ανασάνει φυσιολογικά. Γιατί όμως;
Κουράστηκε από το γρήγορο τρέξιμο ή από την απόλυτη αδράνεια;
Λαχάνιασε ή τον έπνιξε η ίδια του η ανάσα; Προφανής απάντηση: Και τα δύο.
Φανταστείτε έναν μικρό ακροβάτη που, πάνω στο τεντωμένο σχοινί του, προσπαθεί, ή νιώθει πως οφείλει να ισορροπήσει. Συνεχώς, όμως, αποτυγχάνει:
Η ημέρα της Μανίας.
Θα τρέξει μανιωδώς προς το λεπτό σχοινί του και, ύστερα, θα πέσει.
Η ημέρα της Θλίψης.
Θα ανέβει ξανά, και θα προσπαθήσει να περάσει απέναντι με τα χέρια του σφιγμένα στους κόμπους, δυσπνέοντας αδύναμα. Τα χέρια του θα ματώσουν, θα πέσει ξανά.
Είτε τρέχει προς το σχοινί, είτε το διασχίζει αργά με τα χέρια του, πέφτει. ΓΙΑΤΙ απλά δεν περπατάει προς αυτό, σταθερά, γιατί δεν εστιάζει στο ίδιο του το σχοινί; Γιατί δεν εστιάζει στην μέση της πορείας του;
Για το άτομο με διπολική διαταραχή, δεν υπάρχει μέση. Υπάρχει μία αρχή και ένα τέλος. Καλύτερα: Υπάρχει το άκρο της Αρχής και το άκρο του Τέλους. Σκληρό και Περίεργο.
Αυτός ο ακροβάτης, βιώνει κάτι ασύλληπτο για τον κοινό νου. Μπορεί να ακούγεται απλοϊκό, μα δεν είναι. ΒΙΩΝΕΙ ένα ΧΑΟΣ που βρίσκεται, δυστυχώς, σε απόλυτη ΤΑΞΗ. Η ζωή του. Ένας άνθρωπος που κινείται στα άκρα, δεν μπορεί εύκολα να παγιώσει την ατομική του ταυτότητα.
Το ξημέρωμα, η ταυτότητα του φωνάζει, τρέχει. Όταν νυχτώνει, η ταυτότητα του κλαίει, δυσπνέει.
Και ενώ όλο αυτό κουράζει τον ακροβάτη μας, το ίδιο του το αδιέξοδο τον προσδιορίζει.
Νιώθω πως λαχάνιασα εγώ ο ίδιος, γράφοντας για έναν τέτοιο ακροβάτη. Σκληρό.
Όλες αυτές οι διεργασίες, δεν είναι σίγουρο ότι θα λάβουν χώρα σε ένα φανερό επίπεδο.
Η διπολικότητα δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρη. Ούτε για τον ίδιο τον ακροβάτη, πόσο μάλλον για τον “άλλον”, τον “παρατηρητή”, τον “γονέα”, τον “φίλο”… Πολλές φορές οι ακροβάτες μας έχουν τον τρόπο να μην φανερώνουν την κατάσταση τους. Απλώς την βιώνουν ιδιόρρυθμα, ατομικά. Αδιέξοδο υπ’ αριθμόν 2. Ο εσωτερικός πόνος που δεν εξωτερικεύεται.
Oι Μέρες που έρχονται…
Η σύγχρονη ψυχιατρική θα αρκεστεί, για μία ακόμη φορά να δώσει την έτοιμη λύση: Καταστολή, φαρμακοθεραπεία, επίβλεψη.
Πολλές φορές Αναγκαία, όχι αρκετή.
Δεν θα παραθέσω ξανά τις απόψεις μου περί ψυχιατρικών μεθόδων. Θα γίνω κουραστικός. Τις Αποδέχομαι, αλλά δεν μου αρκούν. Το ζητούμενο θα είναι πάντα ο Άνθρωπος, όχι το Φάρμακο.
Το άτομο δεν είναι η Ασθένεια του.
Το άτομο είναι ο ίδιος ο Άνθρωπος.
Και η Κοινωνία είναι το μέσον, ο δρόμος προς οτιδήποτε βιώνεις!
Θέλει πολύ δύναμη να ακροβατείς.
Θέλει πολύ ταλέντο να το υπομένεις και να το διαχειρίζεσαι.
Που ακριβώς, εσείς, παρατηρείτε σε όλο αυτό, το σκοτεινό τέρας που περιγράφετε, ηθελημένα ή άθελά σας, στο μυαλό σας;
Σφάλματα, αποκρύψεις, παραπληροφόρηση, ταμπελοποίηση από του “έξυπνους” ειδικούς, στο όνομα της Αντικειμενικότητας! Επικίνδυνη κατάσταση δεν είναι ο ακροβάτης αυτός καθ’ αυτός.
Είμαστε εμείς που του φωνάζουμε να πέσει από το σχοινί του.
Το άτομο με διπολική διαταραχή βιώνει μία τεράστια Απώλεια.
Την Απώλεια της ΜΕΣΗΣ.
Η έννοια της μεσότητας, όπως εμπειρικά ο καθένας μπορεί να την αξιολογήσει: Μέτρο, ασφάλεια, ηρεμία, σταθερότητα…
Ο ακροβάτης μας, λαχταρά αυτή την ΜΕΣΗ, ονειρεύεται την χαμένη του ταυτότητα. Ψάχνει την Απώλεια του. Πάντοτε.
Γιατί άραγε να με αγαπούσε απόψε
τόσο πραγματικά εκείνο το Όνειρο;
Γιατί μου έλεγε κράτα με
Μή μ’ αφήνεις να ξυπνήσω;
Ανησυχώ. Συνήθως
έτσι αγαπάμε την Απώλεια.
Λες να μη με ξαναονειρευτεί
αυτή η πολύ συνηθισμένη Απώλεια;
Ποιος δεν έχει ανησυχήσει μήπως χάσει την ελπίδα του; Εκείνη την μικρή (και συνάμα, τεράστια) ψυχική δυναμική που, πότε πότε, μας υπενθυμίζει ότι μπορούμε να ξεπεράσουμε, να δούμε, να αλλάξουμε;
Όσο υπάρχει αυτή η ολοκληρωτικά δική μας Ανησυχία, θα υπάρχει και εκείνο το ολοκληρωτικά δικό μας Όνειρο.
Αφιερωμένο σε όλους του τεράστιους μικρούς, καθημερινούς Ακροβάτες.
